Gladiçya

Diken Çalısı veya Yalancı Keçiboynuzu diye de anılan Gladiçya (Gleditsia triacanthos), anavatanı Kuzey Amerika olan ve kışın yapraklarını döken bir ağaçtır. Amerika’nın güneydoğusunda South Dakota’dan New Orleans’a, orta Teksas’a ve doğuda doğu Massachusetts’e kadar uzanan bir aralıkta genellikle nemli dere yataklarında bulunur. 

Açıklama

Gladiçya, 20-30 metreye hızlıca ulaşabilen, görece kısa ömürlü bir ağaçtır. 120-150 yıl kadar yaşar. Rüzgârlı fırtınalara karşı çok dayanıklı değillerdir. Yaşlıları tüylü, gençleri tüysüz yapraklara sahiptir. Yapraklar 1,5-2,5 cm civarındadır ve parlak yeşil renktedir. Sonbaharda sararırlar. Baharda yaprakları görece geç filizlenir, yine de filizlenme yalancı akasyaya göre biraz daha erkendir. Geç sonbaharda yaprak aksının dibinden keskin kokulu krem renkli çiçeklenirler.

Gladiçya’nın tohumları erken sonbaharda oluşur. Tohum kılıfı yaklaşık 15-20cm civarındadır. Yalancı akasyanın zehirli tohumları ve tohum kılıflarına nazaran, Gladiçya’nın tohum kılıfının posası yenilebilirdir. Tohumlar otçul hayvanlar tarafından yenilip dışkılanarak dağılır. Otçulların sindirim sisteminden geçen tohumlar daha kolay çimlenebilir hale gelir. Ayrıca, tohumlar anacın dibine dökülerek gübreleme görevi de görürler. Tohumlar geç ilkbahar döneminde çimlenecek olgunluğa ulaşır ve sıcaklık uygun olduğunda hemen çimlenirler. 

Gladiçyaların genelde 3-10cm yi bulabilen uzun dikenleri vardır. Bazı dikenler 20cm ye ulaşabildiği gibi, tek veya belirli yerlerde öbeklenmiş olabilirler; genellikle de yoğun demetler oluştururlar. Dikenler gençken yumuşak ve yeşil renktedir, yaşlandıkça sertleşir ve kırmızıya döner, tam olgunlaştığında ise gri, sert ve kırılgan olurlar. Dikenlerin Pleistocene megafauna denilen büyük hayvanlardan korunmak amacıyla evirildiği düşünülmektedir. Fakat dikenlerin boyutu ve sıklığı geyik gibi daha küçük otçullara karşı etkisiz kalmıştır. Gladiçya, Orta-Batı Amerika’nın genelinde istenmeyen bir ağaç olarak görülür ve tarlaların içinde yabani ot gibi biten bir başbelası olarak tanımlanır. Dikensiz türleri (Gleditsia triacanthos inermis) vahşi doğa içinde bulunabildiği gibi, fidanlıklarda da yetiştirilmektedir. 

Yetiştirme

Kültür çeşitleri özellikle Kuzey Amerika’da popüler bir süs bitkisidir. O bölgede hayatta kalabilen nadir ağaçlardan olmasının payı vardır. Çünkü Gladiçya, şehir şartlarını, sıkı toprağı, yol şartlarını, alkali toprağı, ısıyı ve kuraklığı rahatça tolere edebilir. Tercih edilmesinin bir başka nedeni de, bir yerden bir yere kolay aktarılabilmesidir. Gladiçya’nin hızlı büyüme özelliği ve kötü şartlara uyumluluğu kısa sürede gölge istenen parklar, siteler ve maden yatakları gibi ıslah edilmesi gereken verimsiz topraklarda onu değerli kılmaktadır. Gypsy moth (bir ağaç zararlısı) a karşı dirençli olmasına rağmen, mimosa webworm a karşı dayanıksızdır (yapraklarını döker). Örümcekler ve açılan yaralar bazı ağaçlar için problem teşkil eder. Çoğu kültür türlerinde diken yoktur.

Yiyecek

Gladiçya’nın İngilizce adı olan “Honey Locust”, adını tatlımsı olan tohum kılıfından almıştır. Geçmişte Amerikalı yerliler tarafından yiyecek olarak ve bira yapımında kullanılmaktaydı. Uzun tohum kılıfları olgunlaştığında kurur ve kahverengi-bordo bir renk alırlar. Kılıfın etli kısmı kaba ve derimsi bir tabakayla yapışık vaziyettedir. Kılıfın açık yeşil renkteki olgunlaşmamış etli kısmı tatlı, gevrek, dolgundur. Koyu kahverengi renkteki tanince zengin meyveleri kılıfın içinde durur.

Kereste

Gladiçya kaliteli, dayanıklı odun üretir. Odunu kolay işlenir. Fakat ağaç, endüstriyel işlemeyi karşılayacak miktarlarda yetiştirilmediği için endüstride kullanılmamıştır. Buna rağmen, gladiçya mobilyacılığının pazarda kendine göre yeri vardır. Uzun süre çürümeden kalabildiği için posta servisinde ve trenlerde kullanılmıştır. Geçmişte genç ağaçlarının sert dikenleri kürdan olarak kullanılmaktaydı.

Tarım

Gladiçya, çok amaçlı kullanılabilmesi özelliğiyle permakültürcüler arasında popüler bir türdür. Yüksek proteinli baklagil tohum kılıfları sığır yemi olarak kullanılabilmektedir. Dikensiz türlerinde de bunlardan bol miktarda bulunmaktadır. Geniş gölgeleme özelliği, Avusturalya gibi çok sıcak iklimli yerlerde hayvan çiftliklerini gölgelemesi açısından önemli bir avantaja sahiptir. Ayrıca, rhizobium denilen azot bağlayıcı bakterileri sayesinde, iyi bir azot bağlayıcıdır. Bu sebeple dikildiği yeri gübreleme özelliğine sahiptir. Odununun sağlamlığı ve kalitesi, kendi kendine kolay çoğalabilmesi, ek çabaya daha az gerek duyularak yetiştirilebilmesi nedeniyle, sürdürülebilir tarım açısından Gladiçya doğru bir seçimdir.

Olumlu özelliklerine rağmen çiftçiler ve çiftlik sahipleri, otlaklara ve diğer arazilere kolay yayılmaları nedeniyle bu ağaçları istilacı olarak nitelemektedir.

Kaynak: Honey locust - Wikipedia

Çeviri: Serhat Bilyaz